දියවැඩියා ඹෟෂධ ගත යුතු ආකාරය

දියවැඩියා ඹෟෂධ ගත යුතු ආකාරය:

(මෙම ලිිපිය ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් කියවන්න Read the article in English here)

ප්‍රායෝගිකව දියවැඩියා ඖෂධ වර්ග රාශියක් ඇති අතර ඒවා කෑමට පෙර ගතයුතුද? කෑමට පසු ගතයුතුද? යන්න පිලිබඳ නිවැරදි අවබෝධයක් බොහෝ දෙනෙක් තුල නොමැත. ඕනෑම ඖෂධයක් ආහාර වේලට සාපේක්ෂව ගන්නා ආකාරය, එහි කාර්යක්ෂමතාවයට සහ අතුරු ආබාධ අවම කිරීමට, විශේෂයෙන්ම රුධිරයේ සීනි මට්ටම අනවශ්‍ය පරිදි අඩුවීම (hypoglycemia) වැළැක්වීමට ඉතා වැදගත් වේ. ඖෂධ වර්ගය සහ එය ක්‍රියා කරන ආකාරය අනුව මේ සඳහා පිළිතුරක් සලකා බලමු

විවිධ ඖෂධ වර්ග සහ ඒවා ගත යුතු ආකාරය පිළිබඳව පහත විස්තර කර ඇත:

(අවවාදයයි-පුද්ගලාගෙන් පුද්ගලයාට ඇති තත්ත්වයන් මත ඹෟෂධ නියම කරන ආකාරය වෙ නස් විය හැක එම නිසා හැකි සැමවිටම ඔබගේ වෙෙද්‍යවරයාගේ උපදෙස් පිලිපදින්න)

1. ආහාර වේලට පෙර (හෝ පළමු කට සමඟ)

මෙම ඖෂධ බොහෝ විට ක්‍රියා කරන්නේ ඉන්සියුලින් මුදා හැරීම උත්තේජනය කිරීමෙන් හෝ ආහාර වලින් කාබෝහයිඩ්‍රේට් අවශෝෂණය මන්දගාමී කිරීමෙනි. ඒවා ආහාර වේලට පෙර හෝ පළමු කට සමඟ ගැනීමෙන් ආහාර වලින් ග්ලූකෝස් රුධිරයට ඇතුළු වීමට පටන් ගන්නා විට ඖෂධ ක්‍රියාකාරී වන අතර, එමගින් ආහාර ගැනීමෙන් පසු රුධිරයේ සීනි තියුනු ලෙස ඉහළ යාම වළක්වයි.

සල්ෆොනිලියුරියා (Sulfonylureas) (උදා: Glipizide IR, Glimepiride, Gliclazide IR):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා අග්න්‍යාශය උත්තේජනය කර වැඩිපුර ඉන්සියුලින් නිපදවයි.
- කාලය: සාමාන්‍යයෙන් ආහාර වේලකට මිනිත්තු 30කට පෙර ගත යුතුය.
- උදාහරණය: ඔබ glipizide ගන්නවා නම්, ආහාරයට ගන්නා කාබෝහයිඩ්‍රේට් අපේක්ෂාවෙන් ඔබේ ශරීරයට ඉන්සියුලින් නිපදවීමට උපකාර කිරීම සඳහා උදෑසන ආහාරයට පෙර පැය භාගයකට පමණ පෙර එය ගත යුතුය. ආහාර ගැනීමෙන් පසු ගැනීමෙන් ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාව අඩු විය හැක.
- අවවාදයයි: සල්ෆොනිලියුරියා ගැනීමෙන් පසු ආහාර වේල් මඟ හැරීමෙන් රුධිරයේ සීනි අඩුවීම (hypoglycemia) ඇති විය හැක.
මෙග්ලිටිනයිඩ් (Meglitinides) (උදා: Repaglinide, Nateglinide):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: සල්ෆොනිලියුරියා වලට සමාන වුවද, මේවා වේගයෙන් ක්‍රියා කරන අතර කෙටි කාලයක් සඳහා බලපැවැත්වේ.
- කාලය: සෑම ආහාර වේලකටම වහාම පෙර (හෝ පළමු කට සමඟ) ගත යුතුය. ආහාර වේලක් මඟ හැරියහොත්, මාත්‍රාවද මඟ හැරිය යුතුය.
- උදාහරණය: ඔබ දිවා ආහාරය ගැනීමට යනවා නම්, ආහාර වේලෙන් පසු සීනි වැඩිවීම පාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා ඔබේ repaglinide ආහාර ගැනීමට පෙර හෝ ආහාර ගැනීම ආරම්භ කරන විටම ගත යුතුය.
ඇල්ෆා-ග්ලූකෝසයිඩේස් නිෂේධක (Alpha-glucosidase Inhibitors) (උදා: Acarbose, Miglitol, Voglibose):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා බඩවැලේ ක්‍රියා කර සංකීර්ණ කාබෝහයිඩ්‍රේට් ග්ලූකෝස් බවට බිඳ දැමීම මන්දගාමී කරයි, එමගින් ග්ලූකෝස් අවශෝෂණයද මන්දගාමී කරයි.
- කාලය: සෑම ප්‍රධාන ආහාර වේලකම පළමු කට සමඟ ගත යුතුය. ආහාර ගැනීමෙන් පසු ගතහොත් ඒවායේ කාර්යක්ෂමතාව සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වේ.
- උදාහරණය: ඔබ රාත්‍රී ආහාරය සඳහා වාඩි වූ විට, කාබෝහයිඩ්‍රේට් දිරවීම මන්දගාමී කිරීමට ඔබේ බඩවැලේ acarbose ඇති බව සහතික කර ගැනීම සඳහා ඔබේ ආහාරයේ පළමු කට සමඟ එය ගත යුතුය.
මුඛ GLP-1 ප්‍රතිග්‍රාහක ඇගෝනිස්ට් (Oral GLP-1 Receptor Agonists) (උදා: Oral Semaglutide/Rybelsus):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා ආහාර ගැනීමෙන් පසු රුධිරයේ සීනි අඩු කිරීමට සහ ආමාශයේ හිස්වීම මන්දගාමී කිරීමට උපකාරී වන ස්වාභාවික හෝමෝන අනුකරණය කරයි.
- කාලය: මුඛ semaglutide දිනපතා පළමු ආහාරයට, බීමට හෝ වෙනත් ඖෂධයකට අවම වශයෙන් මිනිත්තු 30කට පෙර, සාමාන්‍ය ජලය සමඟ පමණක් ගත යුතුය. මෙය ප්‍රශස්ත අවශෝෂණය සඳහා ඉතා වැදගත් වේ.
- උදාහරණය: අවදි වූ පසු, ඔබ සාමාන්‍ය ජලය ස්වල්පයක් සමඟ මුඛ semaglutide ගත යුතු අතර, වෙනත් කිසිවක් ආහාරයට ගැනීමට හෝ පානය කිරීමට පෙර අවම වශයෙන් මිනිත්තු 30ක් බලා සිටිය යුතුය.
SGLT2 නිෂේධක (SGLT2 Inhibitors) (උදා: Canagliflozin, Dapagliflozin, Empagliflozin):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා වකුගඩු මගින් මුත්‍රාවලින් වැඩිපුර ග්ලූකෝස් බැහැර කිරීමට හේතු වේ.
- කාලය: සාමාන්‍යයෙන් දිනකට වරක්, බොහෝ විට උදෑසන, ආහාර වේල් නොසලකා ගත යුතුය. කෙසේ වෙතත්, canagliflozin වැනි සමහර SGLT2 නිෂේධක පළමු ආහාරයට මිනිත්තු 30කට පෙර නිර්දේශ කළ හැකිය.
- උදාහරණය: ඔබ උදෑසන dapagliflozin ගත හැකි අතර, ඔබ උදෑසන ආහාරය ගත්තත් නැතත්, එහි ක්‍රියාකාරීත්වය ක්ෂණික ආහාර ගැනීම මත රඳා නොපවතී.

2. ආහාර වේලට පසු (හෝ ආහාර සමඟ)

මෙම ඖෂධ බොහෝ විට ආහාර සමඟ හෝ ආහාර ගැනීමෙන් පසු ගනු ලබන්නේ ආමාශ ආන්ත්‍රික අතුරු ආබාධ අවම කිරීමට හෝ ඒවායේ ප්‍රධාන ක්‍රියාකාරීත්වය ක්ෂණික කාබෝහයිඩ්‍රේට් අවශෝෂණයට සෘජුවම සම්බන්ධ නොවන බැවිනි.

බිගුවානයිඩ් (Biguanides) (උදා: Metformin IR/XR):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මෙට්ෆෝමින් ප්‍රධාන වශයෙන් අක්මාව මගින් ග්ලූකෝස් නිෂ්පාදනය අඩු කරන අතර ඉන්සියුලින් සංවේදීතාව වැඩි දියුණු කරයි. එය සෘජුවම ඉන්සියුලින් මුදා හැරීම උත්තේජනය නොකරයි.
- කාලය: ඔක්කාරය, පාචනය සහ බඩේ අමාරුව වැනි පොදු ආමාශ ආන්ත්‍රික අතුරු ආබාධ අඩු කිරීම සඳහා සාමාන්‍යයෙන් ආහාර සමඟ හෝ ආහාර ගැනීමෙන් පසු ගත යුතුය.
- උදාහරණය: ඔබ උදෑසන ආහාරයෙන් සහ/හෝ රාත්‍රී ආහාරයෙන් පසු ඔබේ metformin පෙති ගත යුත්තේ ඇති විය හැකි ආමාශයේ අපහසුතා අවම කර ගැනීමටය. දීර්ඝ-මුදා හැරීමේ (XR) සූත්‍රගත කිරීම් දිනකට වරක් සවස් වරුවේ ආහාර වේල සමඟ ගත හැක.

3. ආහාර වේල් නොසලකා (ආහාර සමඟ හෝ නැතිව ගත හැක)

මෙම ඖෂධ වල ක්‍රියාකාරීත්වයට ආහාර බඩේ තිබීමෙන් සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑමක් නොමැත.

DPP-4 නිෂේධක (DPP-4 Inhibitors) (උදා: Sitagliptin, Linagliptin, Saxagliptin, Vildagliptin):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා ඉන්ක්‍රෙටින් හෝමෝන බිඳ වැටීම වළක්වා රුධිරයේ සීනි අඩු කිරීමට ශරීරයේ ස්වභාවික හැකියාව වැඩි දියුණු කරයි.
- කාලය: දිනකට වරක්, ආහාර සමඟ හෝ නැතිව ගත හැක.
- උදාහරණය: ඔබට ඔබේ sitagliptin දවසේ ඕනෑම පහසු වේලාවක, ඔබ ආහාර ගන්නා වේලාව නොසලකා ගත හැක.
තියාසොලිඩිනෙඩියෝන් (Thiazolidinediones - TZDs) (උදා: Pioglitazone, Rosiglitazone):
- ක්‍රියාකාරීත්වය: මේවා මාංශ පේශි සහ මේද සෛල වල ඉන්සියුලින් සංවේදීතාව වැඩි දියුණු කරයි.
- කාලය: දිනකට වරක්, ආහාර සමඟ හෝ නැතිව ගත හැක.
- උදාහරණය: ඔබට ඔබේ pioglitazone උදෑසන ගත හැකි අතර, ඔබ උදෑසන ආහාරය ගත්තද නැතත් එය වැදගත් නොවේ.

වැදගත් කරුණු:

පුද්ගලාරෝපිත මාත්‍රාව: ඕනෑම ඖෂධයක නිශ්චිත වේලාව සහ මාත්‍රාව සෑම විටම ඔබේ වෛද්‍යවරයා හෝ සෞඛ්‍ය සේවා සැපයුම්කරු විසින් තීරණය කළ යුතුය. ඔවුන් ඔබේ විශේෂිත දියවැඩියා වර්ගය, ඔබ ගන්නා වෙනත් ඖෂධ, ඔබේ ජීවන රටාව සහ ඇති විය හැකි අතුරු ආබාධ සලකා බලනු ඇත.
ස්ථාවරත්වය: බොහෝ ඖෂධ සඳහා, සෑම දිනකම එකම වේලාවට (නියම කර ඇති පරිදි) ගැනීම, විශේෂයෙන් ආහාර මත රඳා නොපවතින ඒවා සඳහා, ආහාර සමඟ ඇති නිශ්චිත සම්බන්ධතාවයට වඩා වැදගත් වේ.
Hypoglycemia අවදානම: ඉන්සියුලින් මුදා හැරීම උත්තේජනය කරන ඖෂධ (sulfonylureas, meglitinides) hypoglycemia අවදානමක් දරයි, විශේෂයෙන් ඒවා ගැනීමෙන් පසු ආහාර වේල් මඟ හැරීම හෝ ප්‍රමාද කිරීම සිදු වුවහොත්. රුධිරයේ සීනි අඩුවීමේ රෝග ලක්ෂණ ඇති වුවහොත් ඉක්මනින් ක්‍රියා කරන සීනි ප්‍රභවයක් සැමවිටම සූදානම් කර තබා ගන්න.
අතුරු ආබාධ: සමහර ඖෂධ ආමාශ ආන්ත්‍රික අපහසුතා ඇති කරයි, සහ ආහාර සමඟ ගැනීමෙන් මෙම බලපෑම් අවම කර ගත හැක.

ඔබේ විශේෂිත ඖෂධය සඳහා ඔබේ වෛද්‍යවරයා හෝ ඖෂධවේදියා විසින් ලබා දෙන නිශ්චිත උපදෙස් සැමවිටම අනුගමනය කරන්න.

ඔබට ඔබේ සෞඛ්‍ය ගැටළුව සම්බන්ධව පවුලේ වෙෙ ද්‍යවරයකු සමග සාකච්ඡාකර උපදෙස් සහ ප්‍රතිකාර ලබාගැනීමට අවශ්‍ය නම් ටෙලි ඩොක් ශ්‍රී ලංකා අමතා 📞(076 612 0039) වෙෙද්‍ය හමුවක් වෙන්කර ගන්න (කොන්දේසි අදාලවේ) මෙතන ක්ලික් කරන්න👇